Το χρονολόγιο της γενοκτονίας

Το παρόν αποτελεί ένα χρονολόγιο στο οποίο αποτυπώνονται οι σημαντικές εννοιολογικές και νομικές εξελίξεις του όρου γενοκτονία. Δεν επιχειρείται μια λεπτομερής αναφορά όλων των περιπτώσεων που θα μπορούσαν να θεωρηθούν γενοκτονίες, αλλά το πώς ο όρος έγινε μέρος ενός πολιτικού, νομικού και ηθικού λεξιλογίου ανταποκρινόμενου στις διαδεδομένες απειλές βίας κατά ομάδων.

1900: Ραφαέλ Λέμκιν (Raphael Lemkin)(
Ο Ραφαέλ Λέμκιν, ο οποίος αργότερα θα επινοούσε τη λέξη «γενοκτονία», γεννήθηκε το 1900 σε μια πολωνική εβραϊκή οικογένεια. Τα απομνημονεύματά του καταγράφουν λεπτομερώς έκθεση από νωρίς στην ιστορία των οθωμανικών επιθέσεων κατά των Αρμενίων (τις οποίες οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι συντελούν γενοκτονία), στα αντισημιτικά πογκρόμ και άλλες ιστορίες βίας κατά συγκεκριμένων ομάδων ως βασικό στοιχείο της διαμόρφωσης των πεποιθήσεών του σχετικά με την ανάγκη νομικής προστασίας των ομάδων.
1933: Άνοδος του Αδόλφου Χίτλερ
Με την ανάδειξη του Αδόλφου Χίτλερ στην καγκελαρία στις 30 Ιανουαρίου 1933, το ναζιστικό κόμμα ανέλαβε τον έλεγχο της Γερμανίας. Τον Οκτώβριο, οι Γερμανοί εκπρόσωποι αποχώρησαν από τη Διάσκεψη στη Γενεύη για τον Αφοπλισμό και η ναζιστική Γερμανία αποχώρησε από την Κοινωνία των Εθνών. Τον Οκτώβριο, σε ένα διεθνές νομικό συνέδριο στη Μαδρίτη, ο Ραφαέλ Λέμκιν (που αργότερα επινόησε τον όρο «γενοκτονία») πρότεινε νομικά μέτρα για την προστασία των ομάδων. Η πρότασή του δε βρήκε ανταπόκριση.
1939: Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε την 1η Σεπτεμβρίου 1939, όταν η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία προκαλώντας, βάσει μιας συνθήκης, την κήρυξη πολέμου στη Γερμανία από τη Βρετανία και τη Γαλλία. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1939, ο σοβιετικός στρατός κατέλαβε το ανατολικό μισό τμήμα της Πολωνίας. Ο Λέμκιν διέφυγε από την Πολωνία, δραπέτευσε στη Σοβιετική Ένωση και έφτασε τελικά στις Ηνωμένες Πολιτείες.
1941: Ένα έγκλημα χωρίς όνομα
Στις 22 Ιουνίου 1941, η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση. Καθώς οι γερμανικές δυνάμεις προήλαυναν προς τα ανατολικά, τα SS, η αστυνομία και το στρατιωτικό προσωπικό διέπρατταν θηριωδίες, οι οποίες ανάγκασαν τον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ να δηλώσει τον Αύγουστο του 1941: «Βρισκόμαστε ενώπιον ενός εγκλήματος χωρίς όνομα.» Τον Δεκέμβριο του 1941, οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Συμμαχικών δυνάμεων. Ο Λέμκιν, ο οποίος έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες ως πρόσφυγας το 1941, είχε ακούσει την ομιλία του Τσώρτσιλ και αργότερα ισχυρίστηκε ότι η εισαγωγή του όρου «γενοκτονία» ήταν εν μέρει μια απάντηση στη δήλωση του Τσώρτσιλ.
1944: Επινόηση του όρου «γενοκτονία»
Η ηγεσία των Ναζί εισήγαγε διάφορες πολιτικές αναφορικά με τον πληθυσμό, με σκοπό να αλλάξει τη δομή της εθνοτικής σύνθεσης της Ευρώπης δια της βίας, χρησιμοποιώντας ως μέσο τις μαζικές δολοφονίες. Μεταξύ αυτών των πολιτικών που συνεπάγονταν μαζικές δολοφονίες ήταν  η απόπειρα φυσικής εξόντωσης των ηγετικών τάξεων της Πολωνίας και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Στις πολιτικές αυτές συμπεριλαμβάνονταν επίσης πολυάριθμες πολιτικές μετεγκατάστασης μικρότερης κλίμακας, για την επιβολή των οποίων χρησιμοποιήθηκε ωμή βία και δολοφονίες, στις οποίες πλέον αναφερόμαστε ως μια μορφή εθνοκάθαρσης. Το 1944, ο Ραφαέλ Λέμκιν, ο οποίος είχε μετακομίσει στην Ουάσιγκτον και συνεργαζόταν με το Υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ, επινόησε τον όρο «γενοκτονία» στο έργο του Axis Rule in Occupied Europe (Οι δυνάμεις του Άξονα κυβερνούν στην κατεχόμενη Ευρώπη). Στο κείμενο καταγράφονται μοτίβα καταστροφής και κατοχής σε όλα τα υπό ναζιστική κυριαρχία εδάφη.

1945-1946: Διεθνές Στρατοδικείο
Μεταξύ 20 Νοεμβρίου 1945 και 1 Οκτωβρίου 1946, το Διεθνές Στρατοδικείο της Νυρεμβέργης δίκασε 22 σημαντικούς Γερμανούς ηγέτες των Ναζί που αντιμετώπιζαν κατηγορίες εγκλημάτων κατά της ειρήνης, εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, καθώς και συνωμοσίας για τη διάπραξη τέτοιων εγκλημάτων. Ήταν η πρώτη φορά που διεθνή δικαστήρια χρησιμοποιήθηκαν ως μεταπολεμικός μηχανισμός για να προσαγωγή εθνικών ηγετών ενώπιον της δικαιοσύνης. Η λέξη «γενοκτονία» περιλαμβανόταν στο κατηγορητήριο, αλλά ως περιγραφικός και όχι νομικός όρος.
1947-1948: Δημιουργώντας μια διεθνή σύμβαση για τη γενοκτονία
Ο Ραφαέλ Λέμκιν ήταν αυτός που έφερε τον όρο «γενοκτονία» ενώπιον του προσφάτως ιδρυθέντος Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, στον οποίο απεσταλμένοι από ολόκληρο τον κόσμο διαπραγματεύθηκαν τους όρους ενός διεθνούς νόμου για τη γενοκτονία. Στις 9 Δεκεμβρίου 1948, το τελικό κείμενο εγκρίθηκε ομόφωνα. Η Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας των Ηνωμένων Εθνών τέθηκε σε ισχύ στις 12 Ιανουαρίου 1951, μετά την επικύρωσή της από περισσότερες από 20 χώρες.
1950-1987: Ψυχρός πόλεμος
Τα μαζικά εγκλήματα κατά άμαχων πληθυσμών ήταν συνηθισμένο φαινόμενο κατά τα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου. Το αν αυτά τα εγκλήματα συνιστούσαν «γενοκτονία»,σπάνια λαμβανόταν υπόψη από τα κράτη που είχαν αναλάβει την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας με τη συμμετοχή τους στη Σύμβαση για τη Γενοκτονία.
1988: Οι ΗΠΑ υπογράφουν τη Σύμβαση για τη Γενοκτονία
Στις 4 Νοεμβρίου 1988, Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν υπέγραψε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Η Σύμβαση είχε ένθερμους υποστηρικτές, αλλά και ισχυρούς αντιπάλους, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι θα περιόριζε την εθνική κυριαρχία των ΗΠΑ. Ένας από τους πιο ισχυρούς υπέρμαχους της Σύμβασης, ο γερουσιαστής William Proxmire από το Ουισκόνσιν, εκφώνησε περισσότερες από 3.000 ομιλίες στο Κογκρέσο υποστηρίζοντας τη Σύμβαση την περίοδο 1968-1987.
1991-1995: Πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία
Οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία σημαδεύτηκαν από μαζικά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η σύγκρουση στη Βοσνία (1992-1995) προκάλεσε ορισμένες από τις σκληρότερες μάχες και χειρότερες σφαγές στην Ευρώπη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε μια μικρή κωμόπολη, τη Σρεμπρένιτσα, περίπου 8.000 Βόσνιοι άνδρες και αγόρια δολοφονήθηκαν από σέρβικες δυνάμεις.
1993: Ψήφισμα 827
Ως απάντηση στις θηριωδίες που σημειώθηκαν στη Βοσνία, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε το ψήφισμα 827 που προέβλεπε τη σύσταση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) στη Χάγη. Ήταν το πρώτο διεθνές ποινικό δικαστήριο μετά τη Νυρεμβέργη. Τα εγκλήματα για τα οποία το ICTY μπορεί να ασκήσει δίωξη και να δικάσει είναι: σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949, παραβιάσεις των νόμων ή των ηθών του πολέμου, γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η δικαιοδοσία του περιορίζεται σε εγκλήματα που διαπράχθηκαν στα εδάφη της πρώην Γιουγκοσλαβίας.
1994: Γενοκτονία της Ρουάντα
Από τον Απρίλιο έως τα μέσα Ιουλίου, σκοτώθηκαν στη Ρουάντα τουλάχιστον 500.000 πολίτες, κυρίως από τη μειονότητα των Τούτσι. Ήταν δολοφονία σε καταστρεπτική κλίμακα, εμβέλεια και ταχύτητα. Τον Οκτώβριο, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επέκτεινε την εντολή του ICTY, ώστε να συμπεριλάβει ένα ξεχωριστό, αλλά σχετικό, δικαστήριο για τη Ρουάντα, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα (ICTR), στην Αρούσα της Τανζανίας.
1998: Πρώτη καταδίκη για γενοκτονία
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1998, το ICTR εξέδωσε την πρώτη στον κόσμο καταδίκη για γενοκτονία σε διεθνές δικαστήριο, όταν ο Jean-Paul Akayesu κρίθηκε ένοχος για γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας για πράξεις που διέπραξε και επέβλεψε ως δήμαρχος της κωμόπολης Τάμπα της Ρουάντα.
Μέσω διεθνούς συνθήκης που επικυρώθηκε στις 17 Ιουλίου 1998, ιδρύθηκε μόνιμα το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη δίωξη της γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκλημάτων πολέμου. Η συνθήκη επιβεβαίωσε τον ορισμό της γενοκτονίας της Συνθήκης για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948. Διέρυνε, επίσης, τον ορισμό των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και απαγόρευσε την τέλεση τέτοιων εγκλημάτων εν καιρώ πολέμου ή ειρήνης.
Μολονότι το ICTY, το ICTR και το προκύπτον Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχουν συμβάλει στη δημιουργία νομικών προηγουμένων και μπορούν να διερευνούν εγκλήματα εντός της δικαιοδοσίας τους, η καταστολή της γενοκτονίας παραμένει δύσκολη αποστολή. Η πρόληψη της γενοκτονίας αποτελεί μια ακόμη πιο δύσκολη και συνεχή πρόκληση.
2004: Γενοκτονία στο Νταρφούρ
Για πρώτη φορά στην ιστορία των ΗΠΑ, μια κρίση σε εξέλιξη χαρακτηρίστηκε ως «γενοκτονία». Στις 9 Σεπτεμβρίου 2004, ο υπουργός Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ σε κατάθεσή του ενώπιον της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων της Γερουσίας δήλωσε: «Καταλήξαμε –κατέληξα- ότι έχει συντελεστεί γενοκτονία στο Νταρφούρ και ότι η κυβέρνηση του Σουδάν και οι πολιτοφυλακές Ζανζαουίντ φέρουν ευθύνη και επίσης ότι ενδέχεται να εξακολουθεί να συντελείται γενοκτονία».

Copyright © United States Holocaust Memorial Museum, Washington, DC